TÜRK İŞ HUKUKUNDA CEZAİ ŞARTIN UYGULANMA ESASLARI
Author :
Abstract
Cezai şart, borçlunun borcunu hiç veya gereği gibi yerine getirmemesi durumunda, alacaklıya ödemeyi vadettiği ekonomik değeri olan edimdir.
Türk Borçlar Kanunu’nun 179. maddesinin birinci fıkrasına göre, “Bir sözleşmenin hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi durumu için bir ceza kararlaştırılmışsa, aksi sözleşmeden anlaşılmadıkça alacaklı ya borcun ya da cezanın ifasını isteyebilir”. Görüldüğü gibi hükümde kanun koyucu tarafından, alacaklı “seçimlik bir yetkiye” sahip kılınmıştır. Sözleşme, hiç veya gereği gibi ifa edilmediği takdirde alacaklı, ifayı ya da ifaden vazgeçerek kararlaştırılan cezai şartı isteyebilir.
Türk Borçlar Kanunu’nun 179. maddesinin ikinci fıkrasına göre, “Ceza, borcun belirlenen zaman veya yerde ifa edilmemesi durumu için kararlaştırılmışsa alacaklı, hakkından açıkça feragat etmiş veya ifayı çekincesiz kabul etmiş olmadıkça, asıl borçla birlikte cezanın ifasını da isteyebilir”. Fıkra hükmüne göre, asıl edim; sözleşmede kararlaştırılan yerde veya zamanda ifa edilmediği takdirde alacaklı hem ifayı hem de cezai şartı borçludan isteyebilecektir. Başka bir deyişle bu durumda, “taleplerin yığılması” söz konusudur.
Türk Borçlar Kanunu’nun 179. maddesinin üçüncü fıkrasına göre ise, “Borçlunun, kararlaştırılan cezayı ifa ederek sözleşmeyi, dönme veya fesih suretiyle sona erdirmeye yetkili olduğunu ispat etme hakkı saklıdır”. Hukuk sistemimizde, sözleşme ilişkisinin tek taraflı olarak ortadan kaldırılması kural olarak mümkün değildir. Ancak, taraflar aralarında anlaşmak suretiyle, her iki tarafa veya taraflardan birine, belirli bir bedel ödemek şartıyla sözleşmeden dönme hakkı tanıyabilirler. Söz konusu düzenleme doktrinde, “dönme cezası” olarak adlandırılmaktadır.
Türk İş Hukuku’nda cezai şart genellikle; nitelikli işçisini işyerinde uzun süreli çalıştırmak, işçi için yapılan eğitim giderlerini işçiden talep edebilmek ve işçinin TBK’da düzenlenmiş olan “rekabet yasağı sözleşmesi” ne uymasını sağlamak amacıyla kararlaştırılmaktadır. Ancak kararlaştırılan cezai şartın, sözleşme taraflarının fesih haklarının özünü ortadan kaldırıcı nitelikte olmaması gerekmektedir. Bu nitelikteki bir cezai şartın geçerli kabul edilmeyeceği kuşkusuzdur.
Keywords
Abstract
A penal clause is a performance with economic value that the debtor promises to pay to the creditor in the event that the debtor does not fulfill its obligation at all or as required.
According to the first paragraph of Article 179 of the Turkish Code of Obligations (TCO), "If a penalty is agreed for non-performance of a contract, the creditor may demand the performance of either the obligation or the penalty, unless otherwise agreed in the contract". As can be seen, in the provision, the creditor is given an "optional power" by the legislator. If the contract is not performed at all or as required, the creditor may demand the performance or the agreed penalty clause by renouncing the expression.
According to the second paragraph of Article 179 of the TCO, "If the penalty is agreed for non-performance of the obligation at the specified time or place, the creditor may demand the performance of the penalty together with the principal obligation, unless the creditor has expressly waived his right or accepted the performance without reservation.". According to the provision of the paragraph, if the principal performance is not performed at the time or place agreed upon in the contract, the creditor may demand both the performance and the penal clause from the debtor. In other words, in this case, there is an "aggregation of claims".
According to the third paragraph of Article 179 of the TCO, "The debtor reserves the right to prove that he is authorized to terminate the contract by revocation or termination by performing the agreed penalty". In our legal system, unilateral termination of a contractual relationship is not possible as a rule. However, the parties may, by agreement, grant the right to rescind the contract to both or one of the parties, provided that they pay a certain price. This arrangement is referred to as "penalty for rescission" in the doctrine.
In Turkish Labor Law, penal clauses are generally agreed in order to employ qualified employees for a long period of time, to be able to claim the training expenses for the employee from the employee and to ensure that the employee complies with the "Non-Competition Agreement" regulated in the TCO. However, the agreed penal clause should not be of a nature that eliminates the essence of the termination rights of the contracting parties. It is beyond doubt that a penal clause of this nature will not be accepted as valid.
